Maria Goeppert-Mayer

Mondro frela ze Ślunska – Maria Goeppert-Mayer

Na zicher niy wiecie, ale żech się przekludzioł i mom nowo chałupa we Katowicach. I skuli tego, prziszło mi do łba, że terozki byda godać po ślunsku. Pierwyj naszkryflom cosik ło Maryjce Goeppert-Mayer, kero była rodowitom Ślunzaczkom i je drugom dziołchom we świecie co erbła Nobelprajsa ze fizyki.

Samo erbnięcie Nobelprajsa niy boło ani we połowie take ekscytujunce kej samo robota.

Maryja Goeppert-Mayer

Maryja za bajtla

Los zechcioł, że we XX-wiycznej nauce ino dwie kobity dostoły Nobla ze fizyki (dziepro niedawno do tygo zocnego grona dojszła Donna Strickland) i łobie przyjszły na świat akurat na terynie bydoncym czynścią dzisiejszej Polski. Pirszo, to rzycz jasna urodzono we Warszawie Maryja Skłodowsko-Curie. Drugo zaś to jej mniyj znano immiynniczka – Maryja Goeppert-Mayer.

Prziszła uczono, urodzioła sie na niemiyckim Ślunsku, przy dzisiyjszyj ulicy Młyńskiej we Katowicach. Pochodzioła z familiji tak intyligynckiej jak się ino do, a to zaś fest zaważiło na jej przyjszłości. Jej przodki byli pirszo klasa elita naukowa tygo rygionu. Pradziodek Heniek był znonym profysorym Uniwyrsytetu Wrocławskiego, kaj zajmowoł się botanikom (czyli badoł kwiotki), paleobotanikom (czyli badoł tyż kwiotki kerych już niy mo) i paleontologiom (a to znaczy, że łoprócz kwiotków kerych niy mo badoł wszyjstkie inne skamieliny). Niy ma co, chop mioł łeb niy łod parady. Kej mioł 31 lat zostoł kiyrownikiem we swojyj katydrze, a zaroz potym we Łogrodzie Botanicznym we Wrocławiu. Należoł do pioniyrów paleobotaniki, kero[1] jako dziedzina naukowo dziepro raczkowała.

Cikawostka: to właśnie profysor Heniek Goeppert był pirszym chopem co wylozł z hipotyzom – co do kerej dziś żodyn niy mo wuntpliwości, ŻODYN – że wungiel kamienny powstoł ze złogów obumarłych milijony lat tymu kwiotków.

Jego syn i opa[2] Maryji, tyż Heniek, skończoł studia prawniycze i zostoł prominyntnym urzyndnikiem w dypartamyncie szkolnictwa wyższego we Berlinie. Zaś jego potomek, Fridek, polozł barzij[3] w ślody piyrszego Heńka i woloł kwiotki łod paragrafów. Tako zaś wyjechoł na studia do Wrocławia i Heidelberga kaj skończoł medycyna i pracowoł potym we Katowicach jako inspektor sanitarny i pediatra. Dlo miasta sie wiylce przysłużoł we 1905 roku. Wtedy szolała tam łogromno epidemio zapalynio łopon mózgowych, kero zaatakowała wiela niewinnych niybożątek. To tam, we stolicy Górnygo Ślunska, Fryderyk poznoł swojo baba, Maryjo Wolff. Łona tyż pochodzioła ze profysorskiej familiji. Mioł z nią ino jednego bajtlika[4] – Maryjka.

Z kuńcem XIX wiyku dziołchy ni mioły lekko. Jak ino ambitniyjszo frela wylezła zza winkla to jej wszyjscy ciepali kłody pod szłapy. Toć[5] Maryjo w tyj kwestii sie darziło[6], bo mogła polygać na swoim fatrze i swojej mutrze. Ba! Nikt by tam niy śmioł myśleć inoczyj jak wspieroć dziołcha w jej dążyniach. Może to bezto[7], że bydąc jedynaczką to na niyj legnął łobowiązyk zachowanio tradycyji. Jyszcze jako bajtlik kilkulytni mioła pirszo wielgo rajza[8] ze Ślunska do Getyngi. Tam jej fater dostoł robota na katydrze pediatrii i mioł prowadzić Klinika Pediatryczno. Tamkejsik, Maryjka, co to nauki pobierała w jednyj z nojlepszych uczylni na świecie, zdobyła wykształcenie. Matura zdoła jako jedno z piynciu ino szkolorzy z cołkij klasy. Dostała toć nojlepszy wynik.  

Baba na uniwersytecie

Bez swoje fest dobre stopnie, Maryjo w 1924 pojszła na studia we miyjscowym uniwyrsytecie, jako jedno z niewiela frelów. Po kiego grziba młodo frelka wziyła się za abstrakcyjno i ciynszko fizyka? Mogły ku tymu być dwa powody. Pirszy, to że Getynga to było ówczysne cyntrum światowyj fizyki i matematyki. Prystiż! Były tam takie asy co Hermann Minkowski, Bernhard Riemann, John von Neumann, Emmy Noether, Werner Heisenberg, David Hilbert abo Max Born. Drugie to być może dwóch łostotnich chopów maczało we wszystkim paluchy. Trzimali łoni sztama ze Goeppertami i ganc[9] dobrze wiydzieli, że Maryjo to łebsko bestyjo, bezto mogli ją kabacić na nauki ścisłe.

Nojwincyj do godania mioł tukej Max Born, kery tyż ze Ślunska (ściślyj ze Wrocławia) wyjechoł i pomagoł młodej dziołszce w łodkrywaniu swyj naukowyj ściyżki. Łon to wprowadzoł Maryjo w tajniki mechaniki kwantowyj i tyż patronowoł jyj doktorskiej robocie o pobudzaniu czonstyk elementarnych przez absorbcja fotonów.

Dziołcha mioła fuksa, że jyj mentor mioł już wtedy zoca[10] we naukowym świotku i boł uznonym autorytetym w materyji fizyki mikroświata. On mioł pedzieć no jednyj konfyryncji: “Koniec fizyki, kero znomy, nastonie za szyjść misiency”. I chop sie niy pomyloł! Som stworzył jedno z nojważniejszych równoń mechaniki kwantowyj, bezco doł podstawa do zrozumiynia funkcyji falowyj opisanej bez Heisenberga i Schroedingera. (Godajom, ży kej młodszy Heisenberg dostoł Nobelprajsa[11], szkrifnął[12] list do Borna i tam go pocieszoł. Wrocławiok musioł czekać do 1954 na swojo nagroda).  

Emigracjo i drugo wojna śwjatowo

A Maryjka chajtnyła się z chymikiem ze Ameryki, Joe Mayerem. Mioła tyż swój naukowy dybiut. Dyć[13] pisała do lygendarnygo Annalen der Physik. I choć fest dobrze sie jyj powodziło, myśloła coby wyjechoć do łojczyzny swojygo chopa. Było to wiela dziwne, dyć niymieccy uczeni emigrowali raczyj po tym, kej naziści stonyli na czyle Rajchu[14]. Wtedy sie zoczli wszyjscy boć, bo to był poczontyk tych łokropnych pogromów Żydków, a jak ktoś mioł niy po drodze ze władzom, to tyż musioł trzunść portkami ze strachu. Mayerowie znocznie wczyśnij spakowali bambetle[15], bo miyli dość, kej na Storym Kontynyncie durś[16] babom niychyntnie dawano miyjsce na uczylni a wiela chopów ryczało, że baba to mo siydzieć ino w kuchni i nie może z niej wylyźć.

Maria Goeppert-Mayer w Los Alamos

Ale w Ameryce niy było wcale lepiyj, co tyż Maryja dziwowało. Dziołcha szukała fest roboty, ale nikej nie mogła znojźć, bo ni dość, że boła babom, to jyszcze auslynderem[17] i to boło za wiela. I tyroz zaskoczynie! Bo kery Adik Hitler doszydł do władzy we 1933 roku, do Stanów przyleźli sam naukowcy, kerym rządy tego pierona boły szpetne. Między niemi byli Enrico Fermi i Max Born co to znoli Maria. Chopy te pomogły jyj znojźć robota, a to rozpowiadoli, że to je niezło babka i w nauce sie cołkim wyróżnio. Tako to w kuńcu Mayerowa erbła fucha we Instytucie Fizyki Teoretycznej przi Uniwersytecie Hopkinsa. Tam zaś przełożonym był Karl Herzfel, rodym z Wiednia.

I zaś, rok 1939 był fest ważny nie ino dlo świota i polityki, ale dlo kariery Marii tyż. Kiej pierdykła drugo wojna światowo, to we Waszyngtonie, na konfyrencji, na keryj beli tyż Mayerowie, wszyjscy usłyszyli ło doświadczyniu Otto Hahna i Fritza Strassmanna. Oba Niemiaszki odwaleli tako akcja, że sie kożdy chytoł za głowa, bo takie to beło niymożliwe – chopy rozszczepili uran! Strzylali w ciynszkie i niystabilne jądro neutronami i w kuńcu jądro niy strzimało i podzieloło się na lżyjsze jądra baru. Z tygo zaś beło tela mocy, tela enyrgii, że ino trza beło czekać, kej z tygo w końcu zrobią bomba atomowo do rozdupcania wszyjstkiego co się do. Amerykanery zaś ni mogli na to czykać i tyż zabroli sie do fest roboty.

Tak powstoł Program Manhattan, do kerego wzieli wiela auslynderów ze Getyngi, w tym Maria Goeppert-Mayer, jako jedno z garstki frelów. Pojszła do ekipy Harolda Ureya (on to badoł poczuntki życia mindzy innemi). Tutej siedli nad problymym technologii rozdziylenia izotopu Uranu U235. Naukowcy niy mieli podziału na szychty, ani sztywnych godzin – łodbywało sie to poza zwykłemi ich zodaniami. Niystety grupie sie ni udało, pomyślno podział zrobioł inny zespół. W kożdym razie, dlo Marii był to cynny czos i skutkowoł szlifowaniym teorii, dolszym jej rozwojym naukowym, a także zyskoła silno pozycja miyndzy innemi fizykami.

Cebulowo Madonna z Noblem

Po tym kej sie z bombami ciepli Jankesi na Hiroszima i Nagasaki, wiela uczonych musiało zakryć żdżadła[18] w domach, bo niy mogli patrzyć na własno gymba. Tako to dla nich było gańba[19], że sie do tyj trogedii prziłorzili. Maria tyż już potym ni chcioła sie angażować we wojskowe intyresy i projekty. Chyba jako pokuta zaczła głośno godać, by atomu ni używać do wojaczki, za to lepiyj wykorzistać go pokojowo. Prziniosła się dyć do ganz nowyj placówki – Instytutu Badań Nuklearnych we Chicago. We swoich badoniach skupioła sie na jądrze atomowym, zaś najbarzij zajmowały jom liczby magiczne. Niych wom sie tu ni zdo, że chodzi ło jakieś hokus-pokus ze Hogwartu czi innyj akademii ze heksami[20] ino o rozmiyszczenie i zachowanie czunstek we samym jundrze atomowym.

Model powłokowy jądra atomu

Tako to zrodzioł sie zamysł modylu powłokowego, kej dopiyszczony tyż ze Hansym Jensenem ze Heidelbergu boł nojlypiej opisującym budowa i struktura jundra atomu. Łobrozek tyn przipominoł niekerym cwibla[21], bezco Maria erbła przydomek Cebulowyj Madonny (i to je kolyjny, niyspodziewany polski akcynt). Bez ta atomowo cwibla Mayerowa dodryptała do Nobelprajsa we 1963 roku. Beło to równo szyśćdzisiont lat po Marii Skłodowskiej-Curie. Fest wydarzenie i warto znoć!

Pamiynć

Nistety, Maryja jakoś sie niy zapisoła we pamiynci Ślunzoków fest mocno – miyszkońców terynu prziłonczonygo po wojnie do Polski. Kojtła[22] we San Diego, we 1972 roku. To Amerykanery lepiyj zapamiyntali Mayerowo, a tam kej przijszła na świot wiela o niyj nowet nie słyszało, co je stroszne. 

Ja! Ktoś by się znalozł i pedzioł: “dyć ta dziołszka się ino we Katowicach urodzioła, a zarozki po tym wyjechoła z familijo do Rajchu”. W tym je ino garstka prowdy, bo trza wiydzieć dwie rzeczy. Pierwyj to to, że Maryja wiela zawdziynczała swymu wychowaniu, kere łotrzimała bydonc bajtlem ze intelektualnyj elity Górnygo Ślunska, a to ni je bez znaczynio. No i frela durś pamiyntoła o swoich korzyniach i cołe życie wspirała ślunskie fundacje.

Maria Goeppert-Mayer w Katowicach

We polskij świadomości Maryja Goeppert-Mayer trudno je doskoczić do Skłodowskiej-Curie, ale Ślunzoki i katowiczanie powinni ta mondro babka kojarzić i znoć. Jyj sylwetka zrysztom wito kożdygo, kto przełazi bez okolice Rektoratu Uniwyrsytetu Ślunskiego (dziwaj zdjyncie), a i jedno ulico we Katowicach nosi nazwa po tyj uczonyj. Zaś w centrum, na budynku Mijskij Bibliotyki Publicznej wisi tablica, kero głosi, że w tym miyjscu na świot przijszła Noblistka.

Culaga:
P. Greiner, Nobliści z Górnego Śląska, Wrocław 1999;
P. Greiner, A gdyby to w Katowicach urodziła się Maria Skłodowska-Curie?, “Gazeta Wyborcza”, nr 182, 23 VI 2006;
A. K. Wróblewski, Historia fizyki. Od czasów najdawniejszych do współczesności, Warszawa 2006;
J. Kubowski, Historia bomby atomowej. Stany Zjednoczone – Rzesza Niemiecka – Związek Radziecki, Warszawa 2014;
S. Mrówczyński, Jądrowa menażeria, “Wiedza i Życie” nr 4/1997.

Tyn tekst to je ino wic. Som niy znom wiela ślunskiego, a wszyjstko przełożiła mojo libsta Weronika Cygan.

Dla tych, którzy nie zauważyli: niniejszy tekst powstał jako rodzaj żartu z okazji prima aprilis. Jednak w związku z tym, że sporo osób nie potrafiło przedrzeć się przez ślunską godkę, postanowiłem dodać również polskojęzyczny pierwowzór.

Maria jako dziecko

Los chciał, że w dziejach XX-wiecznej nauki tylko dwie kobiety miały zaszczyt dostąpić Nagrody Nobla z fizyki (dopiero w 2018 roku do tego szacownego grona dołączyła Donna Strickland), i obie urodziły się akurat na terytorium należącym do współczesnej Polski. Pierwsza to rzecz jasna urodzona w Warszawie Maria Skłodowska. Druga to jej mniej znana imienniczka – Maria Goeppert-Mayer.

Przyszła uczona przyszła na świat na niemieckim Śląsku, przy ulicy Młyńskiej w Katowicach. Pochodziła z rodziny tak inteligenckiej jak to tylko możliwe, co silnie wpłynęło na jej przyszłość. Jej przodkowie stali na szczycie elity naukowej regionu. Pradziadek Henryk był znanym profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie zajmował się botaniką, plaeobotaniką i paleontologią. Postać warta uwagi. W wieku zaledwie 31 lat objął kierownictwo w swojej katedrze, a niedługo później w Ogrodzie Botanicznym we Wrocławiu. Należał do pionierów paleobotaniki, która jako dziedzina naukowa dopiero raczkowała.

Ciekawostka: to właśnie prof. Goeppert jako pierwszy wysunął hipotezę – co do której dziś już nikt nie ma wątpliwości – że węgiel kamienny powstał ze złogów obumarłych przed milionami lat roślin.

Jego syn i dziadek Marii, również Henryk, ukończył studia prawnicze i pracował jako prominentny urzędnik w departamencie szkolnictwa wyższego w Berlinie. Z kolei jego potomek Fryderyk, powrócił do korzeni i nauk bliższych naturze. Studiując we Wrocławiu i Heidelbergu ukończył medycynę, po czym znalazł pracę w Katowicach jako inspektor sanitarny i pediatra. Bardzo zasłużył się miastu w 1905 roku, podczas wielkiej epidemii zapalenia opon mózgowych, jaka dotknęła setki dzieci. Tam Fridek poznał swoją żonę, Marię Wolff, również pochodzącą z rodziny profesorskiej, z którą miał jedno dziecko.

Schyłek XIX stulecia nie rozpieszczał kobiet pragnących zgłębiać tajniki wszechświata. Jednak Maria miała to szczęście, że mogła liczyć na pełne poparcie najbliższych. Ba. Ani przez chwilę nie zakładano, że mogłoby stać się inaczej. Być może to dlatego, że to w rękach jedynaczki spoczywała szansa na zachowanie rodzinnych tradycji. W każdym razie, już jako kilkuletnia dziewczynka trafiła ze Śląska do Getyngi, gdzie jej ojciec otrzymał intratną propozycję objęcia katedry pediatrii oraz prowadzenia tamtejszej Kliniki Pediatrycznej. Tam, w cieniu jednej z najlepszych uczelni na świecie, Maria z sukcesami zdobywała wykształcenie. Egzamin maturalny zdała jako jedna z zaledwie pięciu osób ze swojej klasy, uzyskując najlepszy wynik.

Baba na uniwersytecie

Dzięki wybitnym ocenom, w 1924 roku Maria rozpoczęła studia na miejscowym uniwersytecie – naturalnie jako jedna z nielicznych kobiet. Warto zaznaczyć, że pełnie praw na niemieckich uczelniach, płeć piękna uzyskała niespełna dwie dekady wcześniej. Dlaczego Młoda dziewczyna wybrała akurat abstrakcyjną i trudną fizykę? Wydaje się, że istniały ku temu dwa powody. Po pierwsze, Getynga stanowiła ówcześnie światową stolicę fizyki i matematyki. Tamtejsze mury gościły takie tuzy jak Hermanna Minkowskiego, Bernharda Riemanna, Johna von Neumanna, Emmy Noether, Wernera Heisenberga, Davida Hilberta, czy Maxa Borna. Po drugie, wpływ mogli mieć dwaj ostatni panowie, którzy prywatnie przyjaźnili się z Goeppertami i doskonale znając potencjał Marii, mogli ją przekonywać do obrania kursu na nauki ścisłe.

Szczególne znaczenie miał tu Born, który również wyemigrował ze Śląska (konkretniej z Wrocławia) i przez długi czas pozostawał naukowym przewodnikiem młodej uczonej. To właśnie Born pchnął Marię w stronę nabierającej wtedy kształtów mechaniki kwantowej i patronował jej pracy doktorskiej na temat pobudzania cząstek elementarnych przez absorpcję fotonów.

Dziewczyna miała tu wielkie szczęście, bowiem jej mentor już wtedy uważany był za jednego z największych autorytetów w dziedzinie fizyki mikroświata. To on podczas jednej z konferencji miał rzec: “Koniec fizyki jaką znamy, nastąpi za sześć miesięcy”. I miał rację. Wkrótce osobiście ukuł jedno z fundamentalnych równań mechaniki kwantowej, kładąc podwaliny pod zrozumienie opisywanej przez Heisenberga i Schroedingera funkcji falowej. (Podobno gdy młodszy Heisenberg otrzymał Nobla, napisał do Borna list pocieszający. Wrocławiak musiał poczekać na swoje wyróżnienie do 1954 roku).

Na emigracji

Tymczasem Maria wzięła ślub z przebywającym na stypendium amerykańskim chemikiem Joe Mayerem i zaliczyła naukowy debiut, publikując w legendarnym Annalen der Physik”. Mimo, że szło jej dość dobrze, poważnie rozważała wyjazd do ojczyzny męża. Był to wyjątek, gdyż zdecydowana większość niemieckich uczonych opuszczała swój kraj dopiero po dojściu nazistów do władzy, w obawie przed antysemityzmem lub represjami politycznymi. Mayerowie postanowili opuścić Europę przede wszystkim w związku z konserwatywnym, często wciąż szowinistycznym podejściem uniwersytetów do kobiet zdecydowanych na poświęcenie się nauce.

Ku rozczarowaniu Marii, w USA wcale nie było pod tym względem wiele lepiej. Przez pierwsze lata, niedoświadczona uczona, w dodatku cudzoziemka, Goeppert-Mayer nie mogła znaleźć żadnego odpowiadającego jej ambicjom stanowiska. Sytuacja zmieniła się wraz z triumfem Hitlera w 1933 i masowym exodusem europejskich profesorów do Ameryki, którzy nie zapomnieli o niebywałym talencie młodszej koleżanki. W ten sposób, m.in. dzięki wstawiennictwu wielkiego Enrico Fermiego i Maxa Borna (choć on sam długo bronił się przed emigracją), znalazła ona angaż w Instytucie Fizyki Teoretycznej przy Uniwersytecie Hopkinsa, pod skrzydłami pochodzącego z Wiednia Karla Herzfelda.

Tak jak dla wielu innych naukowców tej epoki, przełom w karierze Marii nastąpił w roku 1939. I nie chodzi tu tylko o wybuch II wojny światowej. Na konferencji w Waszyngtonie – z udziałem państwa Mayerów – ogłoszono wyniki wiekopomnego doświadczenia Otto Hahna i Fritza Strassmanna. Niemcy dokonali wstrząsającego wyczynu, po raz pierwszy w dziejach rozszczepiając jądro uranu. Ich eksperyment polegał na ostrzelaniu ciężkiego i niestabilnego jądra neutronami. Pod wpływem tego bombardowania, jądro uranu uległo podziałowi na dwa lżejsze jądra baru, czemu towarzyszyło wyzwolenie relatywnie wielkiej energii.

Był to oficjalny zwiastun zbliżającego się wyścigu ku bombie atomowej. Do amerykańskiego Program Manhattan, do którego zaproszono większość uciekinierów z Getyngi. W tym – jako jedną z nielicznych kobiet – Marię Goeppert-Mayer. Włączono ją do ekipy Harolda Ureya (którego możecie znać z badań nad powstaniem życia i głośnego doświadczenia Millera-Ureya), opracowującej technologię rozdzielania izotopu Uranu U235 od mniej efektywnego izotopu U238. Była to praca nienormowana czasowo, prowadzona niezależnie od zwykłych, codziennych zajęć. Ostatecznie grupa ta nie osiągnęła celu, a skuteczną metodę dyfuzji gazowej zbadał inny zespół. Mimo to, wnioski płynące z tej pracy okazały cenne z punktu widzenia teorii, a sama Maria, jako jeden z liderów swojej grupy, ustabilizowała swoją pozycję w środowisku fizyków.

Cebulowa Madonna z Noblem

Po atakach na Hiroszimę i Nagasaki, śladem wielu innych współtwórców bomby jądrowej, Niemka złożyła samokrytykę i nie chciała brać dłużej udziału w żadnych wojskowych przedsięwzięciach. Dumny z byłej podopiecznej musiał być Born, który działał jako aktywny pacyfista, składając choćby podpis pod listem Göttinger 18, apelującym o nie wprowadzanie do wyposażenia armii RFN taktycznej broni atomowej. Maria natomiast postanowiła odpokutować swoje grzechy, lobbując za wykorzystaniem energii atomu dla celów pokojowych. Fizyczka szybko zmieniła pracodawcę na świeżo otwarty Instytut Badań Nuklearnych w Chicago. Była już w pełni samodzielnym naukowcem, debatującym jak równy z równym z Hansem Bethe, Enrico Fermim czy Edwardem Tellerem – którzy często przychodzili do niej z różnymi, najczęsciej matematycznymi problemami.

W swoich własnych badaniach, Goeppert-Mayer zgłębiała dalej tajniki jądra atomowego. Szczególnie interesowało ją zagadnienie liczb magicznych. Brzmi mistycznie, ale chodzi po prostu o opis rozmieszczenia i zachowania cząstek wewnątrz jądra atomowego. Oczywiście na przełomie lat 50. i 60. fizycy doskonale znali charakterystykę protonów i neutronów (choć jeszcze czekali na odkrycie kwarków oraz oddziaływania kolorowego), ale teoretyczny opis rządzących nimi zależnościami wciąż stanowił problem. Jeżeli pamiętacie co nieco ze szkolnych lekcji chemii, to wiecie, że jądro atomowe otaczają powłoki elektronowe, zawierające zawsze bardzo konkretne liczby elektronów. Pierwsza powłoka skrywa tylko 2 elektrony, druga maksymalnie 8, kolejna 18 i tak dalej. Okazuje się, że w przypadku samego jądra również manifestują się pewne liczby, najchętniej przyjmowane przez stabilne pierwiastki. I tak, atomy zawierające 2, 8, 20, 28, 50, 82 bądź 126 protonów lub nukleonów, są szczególnie trwałe i trudne do rozbicia.

Rzecz jasna elektrony niespecjalnie przypominają nukleony, niemniej nasza bohaterka również w tym przypadku założyła istnienie pewnego rodzaju powłok. I tak jak elektrony wzbudzamy przez odpowiednie popieszczenie i wrzucenie na wyższy poziom energetyczny, tak też możemy postąpić z samym jądrem atomu. W ten sposób narodziła się idea modelu powłokowego, który po dopracowaniu (wespół z Hansem Jensenem z Heidelbergu) na swój czas najskuteczniej opisywał strukturę jądra atomu i tłumaczył niezwykłość liczb magicznych. Jako, że nowy schemat przywodził niektórym skojarzenia z cebulą, jego autorka zyskała wkrótce nietypowy przydomek Cebulowej Madonny.

Najważniejsze jednak, że w 1963 roku badania nad modelem powłokowym przyniosły Marii Goeppert-Mayer nagrodę Nobla. Dokładnie 60 lat po laurze dla Marii Skłodowskiej-Curie, kobieta znów sięgnęła po najbardziej prestiżowe wyróżnienie w dziedzinie fizyki.

Upamiętnienie

Maria nie miała okazji poważnie zaistnieć w masowej pamięci mieszkańców Śląska włączonego po wojnie do Polski. Zmarła w 1972 roku w San Diego, zostawiając po sobie spuściznę bardziej pamiętaną w Stanach Zjednoczonych niż w miejscu jej urodzenia.

Ktoś mógłby powiedzieć, że przecież uczona została wywieziona z Katowic już jako dziecko i nie miała żadnego związku ze swą małą ojczyzną. Jest w tym oczywiście sporo racji, ale niech nie umkną nam dwa fakty. Noblistka nie byłaby tym kim była, gdyby nie wychowanie zapewnione przez rodzinę, od pokoleń należącą do intelektualnej elity Śląska. Poza tym sama nie uciekała od swego pochodzenia, czynnie wspierając śląskie fundacje.

Oczywiście trudno żeby Marię Goeppert-Mayer obdarzano w naszym kraju podobną czcią co Skłodowską. Niemniej, mieszkańcy Górnego Śląska i okolic powinni kojarzyć sylwetkę jednej z najwybitniejszych Katowiczanek, której olbrzymia podobizna zdobi dziś jedną ze ścian budynku Rektoratu Uniwersytetu Śląskiego.

[+]
Total
0
Shares
Zobacz też
Czytaj dalej

Dwa stoły pana Eddingtona

Podążając szlakiem klasyków naukowej literatury, sięgnąłem ostatnio do dzieła legendarnego astronoma, sir Arthura Eddingtona. Zawarta w niej przenośnia z dwoma stołami, wciąż wydaje się świetnym asumptem do dyskusji z pogranicza nauki i ontologii.