Biblioteczka – artykuły popularnonaukowe

W tym dziale Biblioteczki znajdziecie linki do udostępnionych w sieci, polskojęzycznych artykułów naukowych i popularnonaukowych, głównie w formacie .pdf. Nie wszystkie dokładnie zgłębiłem i nie ze wszystkimi muszę się osobiście zgadzać, starałem się jednak wybrać jedynie teksty specjalistów w swoich dziedzinach – fizyków, filozofów i nie tylko.


Metodologia ogólna

Jerzy Apanowicz

Niniejsze opracowanie przeznaczone jest dla studentów szkół wyższych i tych wszystkich, którzy mają zamiar opracować pracę naukową (kwalifikacyjną). Ma ono stanowić pomoc metodyczną w podjęciu problemu badawczego, umiejscowieniu go w systemie nauki, a przede wszystkim wyjaśnieniu procedury badawczej oraz sposobów wykonania sprawozdania naukowego, na wymaganym poziomie naukowym w danej dziedzinie lub dyscyplinie naukowej…


Zasada tajemnicy i refleksji w obmyślaniu świata. Pod prąd do źródła… naszych myśli

Hanna Bartnik

Czy myśli to fale? Gdzie i jak powstają, kiedy uwalniają się od nas, wydostają w postaci ważnych i nieważnych pytań? Co dzieje się z tymi tylko pomyślanymi, rozpadają się jak obiekt nieobserwowalny i jest tak jakby ich nie było? Jaka jest ich droga, jaki strumień, czy i jak przekazujemy te niewypowiedziane, jaki jest czas ich życia, gdzie się ukrywają? A może są cząstką i falą? Uderzają, gdy są cząstką, bijemy się z nimi, a potem jak fala uginają się na zakrętach, interferują, wzmacniają, wygaszają? Niosąc energię, im większą, tym w krótszym czasie, docierając do innych…


Natura boi się próżni

Andrzej Białas

Kwestia istnienia bądź nieistnienia próżni uznawana była od czasów pierwszych dyskusji naukowych za jeden z najważniejszych problemów w pojmowaniu natury. Działo się tak dlatego, że zagadnienie istnienia próżni miało fundamentalne znaczenie dla sporu pomiędzy „atomistami” a myślicielami, którzy wierzyli, że materia jest „ciągła”. Jeśli bowiem materia składa się z oddzielnych atomów, pomiędzy atomami musi znajdować się próżnia, jeśli zaś materia wypełnia całą przestrzeń, nie ma już miejsca na próżnię…


Cywilizacja naukowo-techniczna

Gernot Böhme

W tym rozdziale ma być mowa o znaczeniu nauki i zrodzonej z niej techniki dla naszego życia, zarówno osobistego jak społecznego. Pytanie o to znaczenie stawiam nie jako naukowiec, lecz tak, jak może się ono nasuwać każdej osobie, o ile jej życie ulega modyfikacji przez ten fakt, jakim jest technika. Pytania te sugerują, że moje pytanie zmierza do ustalenia, co to znaczy żyć w świecie naukowym i technicznym. To sformułowanie każe jednak postawić dodatkowe pytanie: Czy nauka i technologia są tym samym?


Niezwykle szczególna teoria względności

Andrzej Dragan

Niniejsza książeczka powstała z myślą o studentach bawiących na wykładzie z teorii względności, który prowadziłem po raz pierwszy w 2001 roku w Szkole Nauk Ścisłych PAN (…) Wykład ten został spisany po to, żeby po zakończonej lekturze Czytelnik na dźwięk zwrotu „przybliżenie nierelatywistyczne” robił się nieco markotny, bowiem teoria względności jest nie tylko zadziwiająco prosta i intuicyjna, ale przede wszystkim niezwykle ciekawa. Nie potrzeba żadnej wstępnej wiedzy, wszystko, o czym tu mowa, można zrozumieć posiadając niewiedzę wręcz encyklopedyczną. Potrzebny jest tylko zapał, skupienie oraz umiejętne gospodarowanie zdrowym rozsądkiem…


Czy fizycy mogą sprowokować koniec świata?

Krzysztof Fiałkowski

Czy powinniśmy naprawdę poważnie obawiać się takiego zjawiska, a w konsekwencji, czy powinniśmy przerwać doświadczenia nad produkcją bozonu Higgsa? Zanim odpowiemy definitywnie na te pytania i wyjaśnimy bardziej szczegółowo, na czym polega niestabilność, przypomnijmy, że nie jest to pierwsza taka katastroficzna przepowiednia. W ostatnim stuleciu już dwukrotnie ostrzegano, że doświadczenia prowadzone przez fizyków mogą sprowadzić na nas globalną katastrofę. Warto więc może wyjaśnić, dlaczego katastrofa taka nie nastąpiła i dlaczego dziś uważamy, że nie mogła nastąpić…


Rogera Penrose’a koncepcja mechaniki kwantowej

Wojciech Grygiel

Ze względu na relację w stosunku do obiektywnie istniejącej rzeczywistości, interpretacje mechaniki kwantowej dzieli się na dwie grupy: (a) antyrealistyczne – wykluczające realność stanów kwantowych (interpretacja kopenhaska), (b) realistyczne – dopuszczające taki lub inny model świata kwantowego. (…) Druga grupa interpretacji realistycznych, której naczelnym przedstawicielem jest Roger Penrose, suponuje istnienie obiektywnego procesu redukcji wektora falowego R, który w wyniku oddziaływania stanu kwantowego z układem pomiarowym, prowadzi do wyselekcjonowania jednego stanu czystego z kombinacji liniowej takich stanów, jaką stanowi każdy realny stan kwantowy…


Fizyka a filozofia

Werner Heisenberg

Gdy mówi się dziś o fizyce współczesnej, na myśl przychodzi przede wszystkim broń atomowa. Wszyscy zdają sobie sprawę z tego, jak ogromny wpływ ma istnienie tej broni na stosunki polityczne w świecie współczesnym, wszyscy zgodnie przyznają, że nigdy jeszcze wpływ fizyki na ogólną sytuację nie był tak wielki, jak obecnie. Czy jednak polityczny aspekt fizyki współczesnej rzeczywiście jest najbardziej doniosły? W jakiej mierze i na co fizyka miałaby wpływ, gdyby struktura polityczna świata została przystosowana do nowych możliwości technicznych? Aby odpowiedzieć na te pytania, należy przypomnieć, że wraz z produkcją nowych narzędzi zawsze rozpowszechniają się idee, dzięki którym zostały one stworzone…


Czy wszechświat jest matematyczny?

Michał Heller

W badaniu świata przyrody szczególnie skuteczną okazała się metoda matematycznego modelowania połączona z eksperymentowaniem (w dalszym ciągu dla uproszczenia będę mówić po prostu o metodzie matematycznej). Postęp uzyskany w fizyce, od kiedy zaczęła ona stosować na szeroką skalę właśnie tę metodę, jest tak wielki, że trudno go porównać z postępem w jakiejkolwiek innej dziedzinie ludzkich wysiłków poznawczych. Ten bezsporny fakt pozwala nieco dokładniej sprecyzować moją wyjściową hipotezę: światu należy przypisać cechę, dzięki której szczególnie skutecznie można go badać przy pomocy metody matematycznej…


Dlaczego fizycy poszukiwali bozonu Higgsa?

Artur Kalinowski

Tegoroczną nagrodę otrzymali François Englert oraz Peter W. Higgs „za teoretyczne odkrycie mechanizmu, który przyczynia się do zrozumienia pochodzenia mas cząstek elementarnych i który został niedawno potwierdzony poprzez odkrycie przewidywanej cząstki elementarnej dokonane przez grupy ATLAS i CMS w LHC (CERN)”. (…) W wielu artykułach można przeczytać, w jaki sposób istnienie bozonu Higgsa powoduje, że znane cząstki posiadają masę. Tu postaram się pokazać, dlaczego fizycy w ogóle wymyślili bozon Higgsa i dlaczego wielu z nich było tak głęboko przekonanych o istnieniu tej hipotetycznej cząstki, że zaangażowali się w jej wieloletnie poszukiwania…


Wszechświat: Nieskończoność i czas

Marek Łagosz

W kosmologii zwykło nazywać się Wszechświatem po części dostępny naszej obserwacji („Wszechświat obserwowalny”) obszar czasoprzestrzeni, który aktualnie znajduje się – jak zakładamy, zgodnie z „ucieczkową” interpretacją efektu Dopplera – w fazie ekspansji i co do którego przyjmujemy, że wyewoluował ze stanu osobliwego wskutek Wielkiego Wybuchu. Nie wydaje się to jednak słuszne. Wszechświat to całość materialnego bytu. I chociaż nie mamy dostępu do zdarzeń spoza „horyzontu obserwacyjnego”, to przecież trudno uznać, że zasięg naszych obserwacji wytycza granicę Wszechświata…


Czy Bóg gra w kości?

Enrique Martinez

Pamiętam, gdy byłem studentem, spotykałem się w każdą sobotę z przyjaciółmi, by pograć w kości, i korzystając z okazji, by rozmawiać o fi lozofi i. Wynik każdego rzutu kośćmi był bez wątpienia przypadkowy, a potwierdzał to brak regularności; zresztą gdyby nie to, szybko zrezygnowalibyśmy z gry. Właśnie przypadkowy charakter naszej gry sprawiał, że mogliśmy poświęcać więcej czasu na konwersację, a ponadto powtarzaliśmy nasze spotkania i to regularnie. Bo tym, co tak naprawdę nas gromadziło, było pragnienie porozmawiania o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe, co ludzkie, a co boskie; to właśnie tworzyło naszą małą, ale przyjacielską społeczność…


Czy odwrót od naturalizmu w fizyce?

Jarosław Mrożek

Naturalista wymaga, by zjawiska były wyjaśniane poprzez odwołanie się do ich naturalnych przyczyn, dostępnych poznaniu naukowemu, na bazie obserwacji i eksperymentu. Tymczasem Mark Steiner, w książce The Applicability of Mathematics as a Philosophical Problem stawia zaskakującą tezę, iż współcześni fizycy w swej pracy odchodzą od naturalistycznej wizji nauki; twierdzi on, że rzeczywista działalność naukowa fizyków pozostaje w sprzeczności z ich podstawowymi przekonaniami metodologicznymi i ontologicznym naturalizmem. (…) Ten sposób odkrywania praw we współczesnej fizyce jest – twierdzi Steiner – antynaturalistyczny w tym sensie, że bardziej polega na ludzkiej inwencji, na manipulacjach strukturami formalnymi przy wykorzystaniu matematycznych analogii, niż na metodach klasycznego empiryzmu…


Masa relatywistyczna – niepotrzebny i szkodliwy relikt

Aleksander Nowik

Od kilkudziesięciu latach fizycy stopniowo przestają posługiwać się pojęciem masy relatywistycznej. Obecnie w pracach naukowych termin „masa” oznacza niezmienniczą masę tzw. spoczynkową, a masa relatywistyczna prawie w ogóle nie występuje. Natomiast w wielu publikacjach popularnonaukowych i niektórych podręcznikach pod nazwą „masa” w dalszym ciągu kryje się „masa relatywistyczna”. „Niereformowalni” autorzy tych publikacji i podręczników uważają, że bez tego pojęcia nie można wytłumaczyć niektórych problemów teorii względności…


Oddziaływania elementarne i wczesny Wszechświat

Stefan Pokorski, Krzysztof Turzyński

Oddziaływania silne, słabe i elektromagnetyczne, w pełni zrozumiane w ramach Modelu Standardowego, są odpowiedzialne za nukleosyntezę i tworzenie się neutralnych atomów. Standardowy Model Kosmologiczny razem z Modelem Standardowym oddziaływań elementarnych daje w pełni zgodny z obserwacjami opis historii Wszechświata, począwszy od pierwszej sekundy po Wielkim Wybuchu. W tym momencie temperatura Wszechświata wynosiła około 10 miliardów kelwinów i wciąż panowała równowaga termodynamiczna między elektronami, neutrinami, fotonami, protonami, neutronami i jądrami atomowymi, przy czym, zgodnie z rozkładem statystycznym, tych ostatnich było znikomo mało z uwagi na ich dużą masę…


Przedmiot, zadanie, metoda oraz podział fizyki

Marian Smoluchowski

Pojęcia fizyki nie da się określić krótkimi słowami przez podanie ścisłej i jasnej definicji, gdyż pojęcie to nie jest wynikiem z góry ułożonego logicznego podziału nauk, lecz wytworzyło się w sposób do pewnego stopnia nieprawidłowy i przypadkowy, w ciągu długowiekowego historycznego rozwoju umiejętności. Ażeby sobie jednak wytworzyć obraz tej nauki, może najlepiej będzie zastanowić się nad definicjami często podawanymi oraz nad stosunkiem fizyki do innych nauk jej pokrewnych…


Znaczenie nauk ścisłych w wykształceniu ogólnym

Marian Smoluchowski

Sądzę, iż każdy człowiek rozsądny, nieuprzedzony, zgodzi się na to, że szkoła powinna nas przygotować do życia, do życia rzeczywistego, dzisiejszego, nie do tego, które było 2000 lat temu, lub które sobie wymyślili poeci i pisarze. Jakie cechy przede wszystkim charakteryzują epokę, w której żyjemy, chyba zbyteczne to przypominać! Wiek XIX powszechnie nazywano wiekiem pary i elektryczności. Wiek XX jeszcze nie ochrzczony, ale nie ulega wątpliwości, że otrzyma znów przydomek z dziedziny nauk ścisłych lub techniki. Zdumiewający, niebywały rozwój techniki, na tle naukowych postępów w fizyce i chemii, jest niewątpliwie główną cechą ostatnich 150 lat…