O splątaniu, które chciało być oddziaływaniem

Już sobie wyobra­żam uśmiech zado­wo­le­nia na twarzy widza, który dostrzegł taki “babol”. Jeszcze większą radochę musiałem sprawić osobom święcie wie­rzą­cym, że autor bloga i kanału ze słowem “kwantowo” w tytule, o efekcie splą­ta­nia nie słyszał, i które w swojej łaska­wo­ści posta­no­wiły mnie w komen­ta­rzach oświecić.

Oczy­wi­ście te drobne zło­śli­wo­ści piszę z przy­mru­że­niem oka. Tak naprawdę, nie mam prawa się wściekać o coś, za co sam (jako popu­la­ry­za­tor nauki) jestem w pewnym stopniu odpo­wie­dzialny. Powi­nie­nem się wręcz cieszyć, widząc jak dokład­nie ana­li­zu­je­cie moje słowa i nie przyj­mu­je­cie ich bez­kry­tycz­nie.

O splą­ta­niu pisze się dużo: tajem­ni­czy efekt powo­du­jący, że dwie cząstki wza­jem­nie na siebie wpływają i to natych­mia­stowo, bez względu na odle­głość. Magia, przy­szłość, szansa na tele­por­ta­cje – trudno o zacniej­szy temat dla futu­ry­stów i fanów science-fiction. Problem polega na tym, że kładąc ludziom do głów tego typu fan­ta­styczne teorie, mało kto zasta­na­wia się czy uświa­da­mia­nie spo­łe­czeń­stwa zaczął od wła­ści­wej strony. Czy czy­tel­nik słu­cha­jący o splą­ta­niu wie np. czym jest mecha­nika kwantowa, jaka jest jej relacja z fizyką rela­ty­wi­styczną, co ozna­czają takie pojęcia jak model stan­dar­dowy lub oddzia­ły­wa­nie? Bez tych infor­ma­cji jak naj­bar­dziej można wchłonąć jakiś pół­go­dzinny program z Disco­very. Rzecz w tym, że nasze umysły mają brzydki zwyczaj uzu­peł­nia­nia luk własnymi pomy­słami i wyobra­że­niami. Może się więc skończyć tak, że zamiast zro­zu­mie­nia realnych kon­se­kwen­cji splą­ta­nia kwan­to­wego, widz zacznie kreślić w swojej głowie zręby własnej fizyki. W skrajnym przy­padku, mógłby nawet dojść do wniosku, że splą­ta­nie i eks­pe­ry­ment EPR dowodzą błęd­no­ści teorii względ­no­ści.

I tak właśnie się zasta­na­wiam, ile osób spośród wyty­ka­ją­cych “wyraźny” brak w filmiku, naprawdę zasta­no­wiła się nad wia­do­mo­ścią, którą prze­ka­za­łem: Skoro światło potrze­buje 8 minut na dotarcie do Ziemi, to tego czasu potrze­buje tym bardziej np. gra­wi­ta­cja. Tym samym w naturze nie wystę­pują oddzia­ły­wa­nia natych­mia­stowe. Kluczem jest słowo “oddzia­ły­wa­nie”. W tym kon­tek­ście powinno być ono koja­rzone z czterema oddzia­ły­wa­niami fun­da­men­tal­nymi: gra­wi­ta­cją, elek­tro­ma­gne­ty­zmem, oddzia­ły­wa­niem słabym oraz oddzia­ły­wa­niem silnym. Osoby czy­ta­jące blog regu­lar­nie, dosko­nale wiedzą, że każdą z przy­wo­ła­nych sił cha­rak­te­ry­zują odpo­wied­nie nośniki “wymie­niane” między kon­kret­nymi obiek­tami: fotony, wuony, zetony, gluony i gra­wi­tony(?). Cząstki w ramach danej inte­rak­cji, niczym para teni­si­stów, “odbijają” między sobą piłeczkę. Oczy­wi­ście “piłeczka” ma swoje wła­ści­wo­ści i nie może łamać praw fizyki, w tym poruszać się szybciej od światła. Tę infor­ma­cję starałem się prze­my­cić w filmiku.

To czy w ogóle można nazywać splą­ta­nie oddzia­ły­wa­niem i czy byłoby to ter­mi­no­lo­gicz­nie właściwe, to osobny temat. Efekt na pewno nie ma nic wspól­nego z oddzia­ły­wa­niami pod­sta­wo­wymi – nie wydaje się aby istniał jakiś bozon i pole odpo­wie­dzialne za tę inte­rak­cję; w każdym razie nie w kształ­cie do jakiego przy­zwy­czaił nas model stan­dar­dowy.

Wiele zamie­sza­nia wpro­wa­dził Albert Einstein swoją nie­for­tunną wypo­wie­dzią o upiornym oddzia­ły­wa­niu na odle­głość. Musimy być jednak świadomi, iż geniusz w tamtym czasie nie wiedział wła­ści­wie o czym mówi (znał wyniki, ale natura zjawiska pozo­sta­wała i w pewnym stopniu nadal pozo­staje zagadką), a poza tym ukuł ten termin w imię wyka­za­nia para­doksu wypły­wa­ją­cego z dzi­wacz­nej kon­cep­cji, a nie pomocy w jej zaty­tu­ło­wa­niu. Moim zdaniem, w stosunku do splą­ta­nia naj­bez­piecz­niej byłoby unikać tego typu nazew­nic­twa. Fizycy ele­gancko wybrnęli z sytuacji, mówiąc o stanie splą­ta­nym i “stan” wydaje się tu rze­czy­wi­ście naj­po­ręcz­niej­szym słowem. Dwie splątane cząstki nie­wąt­pli­wie posia­dają jakąś wspólną wła­ści­wość, ale roz­cią­ga­jąca się między nimi nie­wi­dzialna nić, wymyka się poza mecha­ni­zmy znane z obser­wa­cji tra­dy­cyj­nych oddzia­ły­wań. I dobrze, bo dzięki temu zabawa jest lepsza.

Jasne, że w tym kwan­to­wym zamie­sza­niu można mi zarzucić nie­do­kład­ność, bo w wypo­wie­dzi nie dodałem feler­nego przy­miot­nika. Ale zaufaj­cie mi – po stwo­rze­niu kil­ku­na­stu, może kil­ku­dzie­się­ciu mate­ria­łów, w których w szerszy lub węższy sposób przy­wo­ły­wa­łem siły pod­sta­wowe, po prostu zapo­mi­nam o świe­żyn­kach czy­ta­ją­cych i słu­cha­ją­cych mnie po raz pierwszy. Uwierz­cie też, że zaraz po zmon­to­wa­niu filmiku przeszła mi przez głowę myśl – cholera, pewnie zaś przy­le­zie jakaś maruda z tym splą­ta­niem – ale nie sądziłem, że tych marud znajdzie się aż tyle!