W odróżnieniu od naszego Słońca większość gwiazd posiada jakieś rodzeństwo. Rozglądając się po galaktyce, zazwyczaj natrafiamy na układy podwójne, ale nie brakuje też gwiezdnych trojaczków, czworaczków czy nawet pięcioraczków. Należący do NASA kosmiczny teleskop TESS odkrył właśnie układ potrójny, który w pewnym sensie jest wyjątkowy – jego składniki znajdują się rekordowo blisko siebie.
System oznaczony jako TIC 290061484 znajduje się w konstelacji Łabędzia jakieś 4900 lat świetlnych od Ziemi. Podobnie do większości gwiazd potrójnych, na konfigurację składa się para obiektów krążących wokół wspólnego środka masy oraz trzecie ciało, obiegające tę parę w większej odległości. W tym przypadku okres orbitalny dla dwóch gwiazd centralnych wynosi 1,8 dnia, podczas gdy trzeci składnik okrąża je w ciągu 24,5 dnia.
Do tej pory tytuł najciaśniejszego znanego układu potrójnego należał do Lambda Tauri w konstelacji Byka, gdzie czas orbitalny zewnętrznego składnika wynosił 33 dni. Lambda Tauri został opisany w 1956 roku, co oznacza, że TIC 290061484 przejął rekord po 68 latach.
Żeby lepiej zrozumieć, o jak niewiarygodnie zwartych układach mówimy, wystarczy porównać je do najbliższego nam systemu Alfa Centauri. Jego dwa centralne składniki – Alfa Centauri A i Alfa Centauri B – okrążają wspólny środek masy w 80 lat, natomiast mniejsza Proxima Centauri obiega tę parkę na dystansie 0,2 roku świetlnego (1,8 biliona km), co trwa ponad… pół miliona lat. Odległości zarówno w przypadku TIC 290061484 jak i Lambda Tauri są więc dziesiątki tysięcy razy mniejsze.
Wszystkie trzy gwiazdy omawianego układu poruszają się w jednej płaszczyźnie, w związku z czym, z naszej perspektywy wzajemnie się przysłaniają. Do odkrycia, że TIC 290061484 zawiera trzy składniki (jest podejrzenie, że może istnieć jeszcze czwarty), potrzebna była gruntowna analiza światła zbieranego przez teleskop TESS.
Do filtrowania danych wykorzystano – jakże by inaczej – uczenie maszynowe. W ten sposób wstępnie oczyszczone wykresy przekazano dalej ochotnikom-amatorom, wyselekcjonowanym z internetowych projektów Planet Hunters oraz Visual Survey Group.
Wydaje się, że jak na układ trzech ciał, TIC 290061484 pozostaje wyjątkowo stabilny. Oczywiście prędzej czy później dojdzie do wyrzucenia gwiazdy zewnętrznej lub kolizji składników centralnych, co skończy się widowiskową supernową. Nie powinno to jednak nastąpić przed upływem najbliższych 20 milionów lat.
Wszystkie szczegóły dotyczące rekordowo ciasnego układu potrójnego znajdziecie w artykule TIC 290061484: A Triply Eclipsing Triple System with the Shortest Known Outer Period of 24,5 Days opublikowanym przez The Astrophysical Journal. Przystępniejszy opis odkrycia zamieściła strona NASA.
