Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki za rok 2024 roku trafiła w ręce Johna Hopfielda oraz Geoffreya Hintona, za ich wkład w “fundamentalne odkrycia i wynalazki umożliwiające uczenie maszynowe przy użyciu sztucznych sieci neuronowych”. Tym samym Komitet Noblowski dość niespodziewanie docenił badania nie tyle z zakresu czystej fizyki, co z informatyki.
“Uczenie pozostaje jedną z najbardziej fascynujących zdolności ludzkiego umysłu. Odróżniamy obrazy, mowę i łączymy je z poprzednimi doświadczeniami. Miliony neuronów dają nam wyjątkowe zdolności poznawcze. Sztuczne sieci neuronowe inspirowane są właśnie takimi sieciami w naszych mózgach” – brzmiało uzasadnienie odczytane podczas konferencji. “Tegoroczni laureaci wykorzystali podstawowe koncepcje fizyki statystycznej, aby opracować sztuczne sieci, które tworzą pewne wzorce na podstawie zbiorów danych. Te sieci są wykorzystywane do rozwoju tak różnych dziedzin, jak fizyka materiałów czy astrofizyka. Jest to również część naszego obecnego życia”.
Pierwszy z laureatów John J. Hopfield, to emerytowany 91-letni profesor Uniwersytetu w Princeton. Jako pierwszy, już czterdzieści lat temu opracował model sieci, która wykorzystywała metodę cyfrowego zapisywania i odtwarzania wzorców. Sieć Hopfielda, nazywana też siecią asocjacyjną daje możliwość rekonstrukcji wcześniej zapisanych informacji na podstawie skojarzeń, bazując na dostępnych informacjach lub ich fragmentach.
Drugą połowę nagrody otrzymał Geoffrey Hinton – związany z kanadyjskim Uniwersytetem w Toronto. Jest on brytyjsko-kanadyjskim informatykiem i psychologiem, który rozwinął osiągnięcia Hopfielda, dając podwaliny pod deep learning (głębokie uczenie maszynowe). Hinton wykorzystał narzędzia z zakresu fizyki statystycznej do opracowania skutecznych technik trenowania maszyn przez podawanie jej przykładów i wzorców.
Dla pamięci: w ubiegłym roku Noblem w dziedzinie fizyki podzielili się Pierre’a Agostini, Ferenc Krausz oraz Anne L’Huillier – pionierzy w technice generowania ultrakrótkich, attosekundowych impulsów laserowych, wykorzystywanych do badania dynamiki elektronów wewnątrz materii.
Więcej informacji na temat tegorocznego Nobla z fizyki oraz innych dziedzin znajdziecie oczywiście na stronie nobelprize.org. Dłuższe opracowanie dotyczące świeżo upieczonych laureatów, ukaże się na blogu w ciągu najbliższych paru dni.